Türkiyə, coğrafi mövqeyi, mədəni yaxınlığı və inkişaf etmiş təhsil infrastrukturu ilə Azərbaycandan və digər ölkələrdən olan tələbələr üçün ən çox seçilən təhsil istiqamətlərindən biridir. Xüsusilə son 20 ildə Türkiyədə təhsilin keyfiyyəti, beynəlxalq səviyyədə tanınması və tələbələr üçün yaradılan geniş imkanlar nəticəsində bu ölkə Avrasiyada əhəmiyyətli bir akademik mərkəzə çevrilib. Təkcə region ölkələri deyil, Avropa, Asiya və Afrika dövlətlərindən də minlərlə tələbə Türkiyəyə üz tutur. Əsasən humanitar elmlər, tibb, mühəndislik, iqtisadiyyat, idarəetmə və digər sahələr üzrə yüksək ixtisaslı kadr hazırlığında Türkiyə universitetləri ciddi nüfuz qazanıb.
Türkiyədə təhsil almaq istəyən hər bir gənc üçün dəqiq və peşəkar şəkildə hazırlanmış məlumat vacibdir. Çünki təhsil prosesi sadəcə qəbul olmaqla yekunlaşmır, buraya sənəd toplanmasından tutmuş viza məsələlərinə, yaşam xərclərinə, təqaüd imkanlarına, təhsil müddətində hüquqlara və vəzifələrə, məzun olduqdan sonra iş tapmaq imkanlarına qədər geniş spektri əhatə edir.
Türkiyə Təhsil Sisteminin Strukturu və Beynəlxalq Mərhələləri
Türkiyədə təhsil sistemi müasir və Avropa standartlarına uyğun şəkildə qurulub. Ölkənin ali təhsil quruluşu əsasən dövlət və özəl vəqf universitetlərindən ibarətdir. 2024-cü il məlumatlarına əsasən, Türkiyədə ümumilikdə 207 universitet fəaliyyət göstərir ki, bunların 129-u dövlət, 76-sı isə vəqf universitetidir. Eyni zamanda beynəlxalq statuslu və ixtisaslaşmış ali təhsil müəssisələri də fəaliyyət göstərir.
Türkiyənin ali təhsil sistemi üç əsas pillədən ibarətdir: bakalavr, magistratura və doktorantura. Bundan əlavə, peşə məktəbləri və ikiillik önlisans proqramları da geniş yayılıb. Universitetlərdə təhsil əsasən türkcə aparılır, lakin bir çox nüfuzlu universitetlərdə ingilis dilində proqramlar təklif olunur. Bu, xüsusilə mühəndislik, texnologiya, iqtisadiyyat, idarəetmə və beynəlxalq münasibətlər sahələrində aktualdır. Türkiyə ali təhsil sistemi Bolonya prosesinə inteqrasiya olunub. Bu, diplomların Avropa ölkələrində tanınmasını asanlaşdırır və tələbələrə müxtəlif ölkələrdə təhsillərini davam etdirmək və ya iş tapmaq imkanı yaradır.
Türkiyə universitetlərinin beynəlxalq reytinqlərdə də mövqeyi ildən-ilə yüksəlir. 2024-cü ilin “QS World University Rankings” göstəricilərinə əsasən, Koç Universiteti, Sabancı Universiteti, Bilkent Universiteti və İstanbul Texniki Universiteti dünya üzrə ilk 500-lükdə qərarlaşıb. Hacettepe Universiteti, İstanbul Universiteti və Ankara Universiteti isə regionun ən yaxşı ali təhsil müəssisələri sırasında yer alır.
Türkiyədə Təhsil Üçün Tələb Olunan Əsas Sənədlər
Türkiyədə ali təhsil almaq üçün tələbələrin təqdim etməli olduqları sənədlər proqramın pilləsinə və universitetin daxili tələblərinə görə dəyişə bilər. Lakin ümumi olaraq aşağıdakı sənədlər zəruridir:
Attestat və ya əvvəlki təhsil pilləsinin diplomu – bakalavr pilləsinə qəbul üçün orta məktəbi bitirmə haqqında sənəd, magistratura üçün bakalavr diplomu, doktorantura üçün magistr diplomu tələb olunur.
Transkript – əvvəlki təhsil pilləsində toplanmış nəticələri əks etdirən rəsmi sənəd.
Pasportun surəti – beynəlxalq səfərlər üçün tələb olunan etibarlı sənəd.
Biometrik şəkillər – adətən 4 ədəd təqdim olunur.
Motivasiya məktubu – tələbənin niyə məhz Türkiyədə və həmin ixtisas üzrə təhsil almaq istədiyini ətraflı şəkildə izah edən yazılı açıqlama.
Tövsiyə məktubları – bəzi universitetlər iki müəllim və ya akademik şəxs tərəfindən imzalanmış tövsiyə məktubu tələb edir.
Dil sertifikatı – əgər təhsil ingilis dilində aparılırsa, TOEFL və ya IELTS nəticəsi tələb oluna bilər. Türk dilində təhsil üçün isə bəzi universitetlər TÖMER sertifikatı tələb edir.
YÖS imtahan nəticəsi – əcnəbi tələbələr üçün keçirilən “Yabancı Uyruklu Öğrenci Sınavı” nəticəsi bir çox universitet üçün əsas qəbul meyarıdır.
Əlavə sənədlər – bəzi hallarda universitetlər əlavə sənədlər, müsahibə və ya portfel tələb edə bilər.
Tələb olunan sənədlər adətən notarial qaydada təsdiqlənməli və lazım olduqda türkcəyə və ya ingiliscəyə tərcümə edilməlidir. Sənədlər elektron şəkildə və ya poçt vasitəsilə universitetə göndərilir.
Türkiyədə Qəbul İmtahanları və Əsas Qiymətləndirmə Sistemi
Türkiyədə ali təhsilə qəbul üçün əcnəbilər arasında ən çox istifadə olunan imtahan YÖS imtahanıdır. Bu imtahan əsasən riyaziyyat, məntiq və ümumi biliklərdən ibarət sualları əhatə edir. İmtahan nəticələri 100 bal sistemi üzrə qiymətləndirilir və universitetlər tələbənin topladığı bala əsasən seçim edirlər.
Bəzi universitetlər SAT (Scholastic Assessment Test) və ya digər beynəlxalq imtahan nəticələrini də qəbul edirlər. Xüsusilə mühəndislik, texnologiya və təbiət elmləri sahəsində təhsil almaq istəyən tələbələrdən yüksək göstəricilər tələb olunur. Tibb, stomatologiya və əczaçılıq ixtisasları üçün qəbul şərtləri daha sərtdir və əlavə olaraq müsahibə mərhələsi keçirilə bilər. Yerli tələbələr üçün isə YKS (Yükseköğretim Kurumları Sınavı) imtahanı məcburidir. Bu imtahan iki əsas mərhələdən ibarətdir: TYT (Temel Yeterlilik Testi) və AYT (Alan Yeterlilik Testi). Azərbaycanlı tələbələr üçün qəbul prosesi nisbətən sadələşdirilib. Bir çox universitetlər Azərbaycan attestatı və ya diplomunu qəbul edir, bəzi hallarda isə sadəcə müsahibə mərhələsi keçirilir.
Türkiyədə Təhsil Haqqı və Təqaüd İmkanları
Türkiyədə ali təhsil sistemində təhsil haqları universitetin növünə, proqramın tədris dilinə və ixtisas sahəsinə görə dəyişir. Dövlət universitetlərində təhsil haqqı nisbətən daha münasibdir, xüsusilə təhsil türkcə aparıldıqda. İngilis dilində və ya digər xarici dillərdə təhsil verilən proqramlarda isə təhsil haqları artım göstərir. Özəl və vəqf universitetlərində isə təhsil haqları daha yüksəkdir, lakin bu tip universitetlər geniş təqaüd proqramları təqdim edir.
Dövlət universitetlərində türkcə təhsil alan tələbələr üçün illik təhsil haqqı 100-1000 ABŞ dolları arasında dəyişir. Bu rəqəm universitetin reytinqinə, yerləşdiyi şəhərə və ixtisasın spesifikasına uyğun olaraq artıb-azala bilər. Texniki və mühəndislik ixtisasları üzrə ödənişlər humanitar sahələrlə müqayisədə bir qədər yüksəkdir. Dövlət universitetlərində ingilis dilində və ya beynəlxalq proqramlarda təhsil almaq istəyən tələbələr üçün illik ödəniş 500-2000 ABŞ dolları arasında dəyişir. Məsələn, İstanbul Texniki Universitetində və ya Ankara Universitetində ingiliscə təhsil proqramları bu aralıqda qiymətləndirilir. Özəl və vəqf universitetlərində isə illik təhsil haqları daha yüksəkdir. Burada təhsil haqqı 5000-25.000 ABŞ dolları arasında dəyişir. Koç Universiteti, Sabancı Universiteti, Bilkent Universiteti kimi nüfuzlu vəqf universitetləri ən yüksək təhsil haqqına malik ali təhsil müəssisələri sırasındadır.
Bununla belə, vəqf universitetləri müxtəlif dərəcəli təqaüdlər təqdim edir. Təqaüdlər akademik göstəricilər, sosial status, maliyyə ehtiyacları və digər meyarlar əsasında verilir. Bəzi hallarda tam təqaüd proqramları da mövcuddur və bu zaman tələbənin bütün xərcləri qarşılanır. Türkiyə dövləti tərəfindən hər il təqdim edilən Türkiyə Bursları (Türkiye Bursları) isə ən çox tələbə cəlb edən təqaüd proqramıdır. Bu proqram çərçivəsində qəbul olunan tələbələrə aşağıdakı imkanlar təqdim olunur:
Aylıq təqaüd ödənişi (bakalavr tələbələri üçün 1000 TL, magistr üçün 1500 TL, doktorantura üçün 2000 TL civarında)
Təhsil haqqının tam qarşılanması
Universitetə qeydiyyat xərclərinin ödənilməsi
Birillik Türk dili hazırlıq kursunun pulsuz verilməsi
Sağlamlıq sığortası
Tələbə vizası və oturma icazəsinin rəsmi prosedurlarının sadələşdirilməsi
Gediş-gəliş biletlərinin təmin olunması
Eyni zamanda universitetlərin daxili təqaüd proqramları da mövcuddur. Yüksək GPA (ortalama bal) ilə fərqlənən tələbələrə müəyyən faiz və ya tam təqaüd təklif olunur. Bəzi universitetlər imtahan nəticələrinə və müsahibə mərhələsində göstərilən uğura əsasən birbaşa təqaüd verir. Türkiyədə təhsil alan əcnəbi tələbələr üçün digər təqaüd proqramlarına da müraciət etmək mümkündür: Erasmus+ proqramı – Avropa İttifaqı çərçivəsində tələbə mübadiləsi və qısa müddətli təhsil imkanları
Mevlana proqramı – Türkiyə universitetləri ilə beynəlxalq universitetlər arasında tələbə mübadiləsi üçün nəzərdə tutulur
TUBİTAK təqaüdləri – xüsusilə magistratura və doktorantura səviyyəsində elmi tədqiqat üçün maliyyə dəstəyi Bu proqramların hər birinə on minlərlə tələbə müraciət edir və ciddi seçim prosesi həyata keçirilir.
Türkiyədə Tələbə Vizası və Oturma İcazəsi Proseduru
Türkiyədə təhsil almaq istəyən əcnəbi vətəndaşlar tələbə vizası almalıdırlar. Bunun üçün öncə seçilmiş universitetdən qəbul məktubu əldə olunmalıdır. Qəbul məktubu əldə edildikdən sonra tələbə yaşadığı ölkədəki Türkiyə səfirliyinə və ya konsulluğuna müraciət edərək tələbə vizası üçün müraciət edir.
Tələbə vizası üçün tələb olunan əsas sənədlər:
Universitetdən alınmış rəsmi qəbul məktubu
Tələbənin etibarlı pasportu və surəti
Biometrik şəkillər
Maddi durumun yetərli olduğunu sübut edən bank arayışı və ya sponsor məktubu
Sağlamlıq sığortası sənədi
Tələbənin motivasiya məktubu (bəzi hallarda)
Viza müraciəti təsdiqləndikdən sonra tələbə Türkiyəyə yollana bilər. Türkiyəyə daxil olduqdan sonra bir ay ərzində oturma icazəsi alınmalıdır. Bu icazə Göç İdarəsi tərəfindən verilir və təhsil müddətinə uyğun olaraq hər il yenilənir. Oturma icazəsi üçün təqdim olunan sənədlər:
Pasportun orijinalı və surəti
Tələbə vizası
Qəbul məktubu və qeydiyyat sənədləri
Yaşayış yerini təsdiq edən sənəd (yataqxana müqaviləsi və ya ev kirayə müqaviləsi)
Biometrik şəkillər
Sağlamlıq sığortası
Elektron müraciət formasının təsdiqi Oturma icazəsi olan tələbələr Türkiyədə rəsmi şəkildə yaşamaq, təhsil almaq və bəzi hallarda yarımştat işləmək hüququ qazanırlar. Magistratura və doktorantura tələbələri əlavə iş icazəsi ilə tədrisdən kənar sahələrdə də fəaliyyət göstərə bilirlər.
Türkiyədə Tələbə Həyatı, Sosial İmkanlar və Yaşayış Xərcləri
Türkiyədə ali təhsil alan tələbələr üçün zəngin sosial həyat və müxtəlif mədəni tədbirlər təşkil olunur. Universitet kampuslarında tələbələrin ehtiyaclarını qarşılayan müasir infrastruktur mövcuddur. Kitabxanalar, laboratoriyalar, idman kompleksləri, tələbə dərnəkləri, konfrans salonları və digər məkanlar tələbələrin istifadəsinə verilir.Tələbələr arasında geniş yayılmış fəaliyyətlər:
Akademik dərnəklər və ixtisas klubları
İdman yarışları və komandalar
Mədəni tədbirlər və festivallar
Könüllü və sosial məsuliyyət layihələri
Startup və innovasiya proqramları
Dil və fərdi inkişaf kursları
Yaşayış məsələsinə gəlincə, tələbələrin əsasən üç variantı var:
Dövlət yataqxanaları – Kredi ve Yurtlar Kurumu (KYK) tərəfindən idarə olunur, münasib qiymət və sadə şərait təklif edir. Qiymətlər aylıq 300-800 TL aralığında dəyişir.
Özəl yataqxanalar – daha yüksək komfort və əlavə xidmətlər təqdim olunur, qiymətlər aylıq 1500-4000 TL aralığındadır.
Şəxsi ev kirayəsi – tələbələr ev kirayə götürə bilərlər, şəhərdən asılı olaraq aylıq kirayə 2000-8000 TL arasında dəyişir.
Qidalanma məsələsi universitet yeməkxanalarında həll olunur. Orta hesabla gündəlik 2 və ya 3 dəfəlik yemək üçün tələbə kartı ilə ödəniş 20-50 TL təşkil edir. Şəxsi şəkildə qidalanmaq istəyənlər isə mağazalarda, restoranlarda və ya fast-food obyektlərində alternativlər tapa bilirlər. İstanbul, Ankara, İzmir kimi böyük şəhərlərdə yaşayış xərcləri digər bölgələrlə müqayisədə yüksəkdir. Kiçik və orta şəhərlərdə isə tələbələrin aylıq xərcləri daha münasibdir. Orta hesabla tələbənin aylıq əsas xərcləri:
Kirayə və ya yataqxana – 2000-4000 TL
Qida – 1500-2500 TL
Nəqliyyat – 300-600 TL
İnternet və mobil rabitə – 200-400 TL
Şəxsi xərclər və əyləncə – 500-1000 TL
Beləliklə, aylıq minimum yaşayış xərci təxminən 4500-8000 TL arasında dəyişir.
Türkiyədə təhsil almaq son illər region ölkələri, xüsusilə də Azərbaycan gəncləri üçün ən aktual və perspektivli seçimlərdən birinə çevrilib. Bu ölkənin təqdim etdiyi geniş təhsil imkanları, müasir infrastruktur, yüksək səviyyəli akademik kadr hazırlığı, beynəlxalq akkreditasiyalara malik universitetləri və sosial-mədəni yaxınlığı onu xarici tələbələr üçün cazibədar edir.
Azərbaycanlı tələbələr üçün Türkiyə sadəcə təhsil alınacaq ölkə deyil, həm də mədəni, tarixi və sosial baxımdan yaxın, adaptasiyası asan olan bir məkandır. Hazırda rəsmi statistikaya əsasən Türkiyədə 22 mindən çox azərbaycanlı tələbə təhsil alır və bu rəqəm hər il artmaqda davam edir. Bu, həm təhsil sahəsində strateji əməkdaşlığın, həm də iki ölkə arasında humanitar və mədəni əlaqələrin nəticəsidir.
Türkiyədə təhsil almaq üçün tələb olunan sənədlər, qəbul prosesi və lazımi mərhələlər konkret və sistemli şəkildə qurulub. İstər dövlət universitetləri, istərsə də vəqf universitetləri yüksək səviyyəli təhsil təklif edir. Eyni zamanda dövlət tərəfindən təqdim edilən Türkiyə Bursları, universitet daxili təqaüdlər və beynəlxalq mübadilə proqramları xarici tələbələr üçün maddi yükü xeyli yüngülləşdirir.
Ən çox verilən suallar
-
Türkiyədə təhsil almaq üçün hansı sənədlər lazımdır?
Attestat və ya diplom, transkript, pasport surəti, motivasiya məktubu, tövsiyə məktubu (bəzən), YÖS və ya digər beynəlxalq imtahan nəticələri tələb olunur. -
Türkiyədə təhsil üçün hansı imtahanlara girmək lazımdır?
Əcnəbi tələbələr əsasən YÖS imtahanı verir. Bəzi universitetlər SAT, IELTS, TOEFL və digər beynəlxalq imtahan nəticələrini də qəbul edir. -
Türkiyə universitetlərinə qəbul prosesində əsas mərhələlər hansılardır?
Elektron ərizə, sənədlərin təqdim edilməsi, qəbul imtahanı və ya müsahibə, nəticələrin elan olunması, tələbə vizası və oturma icazəsi. -
Türkiyədə ali təhsil nə qədər davam edir?
Bakalavr pilləsi adətən 4 il, magistratura 2 il, doktorantura 3-5 il davam edir. Texniki və tibbi ixtisaslarda müddət uzana bilər. -
Türkiyədə təhsil almaq üçün tələbə vizası necə əldə olunur?
Seçilmiş universitetdən qəbul məktubu alındıqdan sonra Türkiyənin diplomatik nümayəndəliklərinə müraciət edilir, zəruri sənədlər təqdim olunur. -
Türkiyədə tələbələr üçün təqaüd imkanları varmı?
Bəli, Türkiyə Bursları, universitet daxili təqaüdlər, Erasmus+, Mevlana və digər beynəlxalq proqramlar vasitəsilə tələbələrə maddi dəstək verilir. -
Türkiyədə təhsil haqları nə qədərdir?
Dövlət universitetlərində 100-2000 dollar, özəl və vəqf universitetlərində isə illik 5000-25.000 dollar arasında dəyişir. -
Türkiyədə yaşayış və yataqxana imkanları necədir?
Dövlət yataqxanaları münasib qiymətlidir, özəl yataqxanalar daha komfortludur, şəxsi ev kirayəsi isə büdcəyə görə fərqlənir. -
Azərbaycanlı tələbələr üçün qəbul prosesi asandırmı?
Azərbaycanlı tələbələr üçün bir sıra güzəştlər tətbiq olunur, bəzi universitetlər imtahansız və sadələşdirilmiş qaydada qəbul həyata keçirir. -
Türkiyədə təhsil alan tələbələr üçün iş imkanları mövcuddurmu?
Magistratura və doktorantura tələbələri əlavə iş icazəsi ilə yarımştat işləyə bilirlər. Bakalavr tələbələri üçün isə məhdud imkanlar mövcuddur.
