Qiyabi təhsil uzun illərdir Türkiyədə mövcud olan və zamanla daha da təkmilləşən bir sistemdir. Bu təhsil forması əslində klassik ali təhsilin müasir dövrə uyğunlaşdırılmış çevik modelidir. Hədəfi isə aydındır: fiziki olaraq tədris mühitində iştirak etməyə imkanı olmayan, işləyən və ya ailə öhdəliyi olan şəxslərə ali təhsil vermək. Xüsusilə 2025-ci il etibarilə bu sahədə həyata keçirilən islahatlar və texnoloji inteqrasiyalar qiyabi təhsili daha cazibədar və funksional etmişdir.
Azərbaycan vətəndaşları arasında da qiyabi təhsilə maraq son illərdə nəzərəçarpacaq dərəcədə artmışdır. Təkcə 2024-cü ildə Türkiyə universitetlərində qiyabi formada oxuyan azərbaycanlı tələbələrin sayı 9 mindən artıq olub.
Qiyabi Təhsil Necə Təşkil Olunur?
Qiyabi təhsil əsasən bir neçə əsas prinsipə əsaslanır. Dərslər davamlı şəkildə universitetdə keçirilmir. Əvəzində semestr ərzində tələbə yalnız müəyyən vaxtlarda (adətən imtahan və ya praktiki məşğələlər üçün) universitetə dəvət olunur. Qalan tədris prosesi tələbənin şəxsi öhdəliyində olur – dərsliklər, video materiallar və bəzən platforma vasitəsilə göndərilən təlimatlar əsasında.
Ənənəvi distant təhsildən fərqli olaraq, qiyabi təhsildə bəzi fakültələrdə fiziki iştirak məcburiyyəti var. Bu iştirak illik təxminən 4-6 həftə arasında dəyişir. Məsələn, hüquq və ya ilahiyyat kimi ixtisaslarda bu məcburiyyət daha çoxdur, çünki tədrisin bəzi hissələri praktiki məşğələlər tələb edir.
Hansı Universitetlər Qiyabi Təhsil Təklif Edir?
Aşağıdakı cədvəldə 2025-ci il üçün Türkiyədə qiyabi təhsil təqdim edən nüfuzlu universitetlər göstərilmişdir:
| Universitet | Qiyabi İxtisaslar | Xarici Qəbul | İştirak Tələb olunur? | Təhsil Müddəti |
|---|---|---|---|---|
| İstanbul Universiteti AUZEF | Hüquq, Sosial iş, İlahiyyat | Bəli | Bəli | 4 il |
| Atatürk Universiteti | Menecment, Tarix, Psixologiya | Bəli | Bəzi fənlər üçün | 4 il |
| Sakarya Universiteti | Marketinq, Kompüter elmləri | Bəli | Qismən | 2-4 il |
| Anadolu Universiteti | Mühasibat, Beynəlxalq Münasibətlər | Bəli | İmtahanlar zamanı | 2-4 il |
| İstanbul Aydın Universiteti | İqtisadiyyat, Siyasi elmlər | Bəli | Çox az | 4 il |
Qəbul Prosesi: Kimlər Üçün Uyğundur?
Qiyabi təhsil, gündəlik dərs saatlarına qatılmaqda çətinlik çəkən şəxslər üçün ideal bir modeldir. Azərbaycan vətəndaşları üçün müraciət prosesi sadədir:
- Orta məktəb və ya kolleci bitirdiyinə dair attestat;
- İmtahansız qəbul sistemindən yararlanma imkanı;
- Universitetdən asılı olaraq online qeydiyyat və sənəd yükləmə platforması;
- Bəzi hallarda motivasiya məktubu və ya sənəd yoxlaması üçün video müsahibə;
Qəbul prosesi adətən yaz və yay aylarında (aprel-avqust) həyata keçirilir və tədris sentyabr-oktyabr aylarında başlayır. 2025-ci ildə AUZEF və Atatürk Universiteti müraciət müddətini iki ay daha erkən açıb ki, bu da xarici tələbələr üçün əlavə üstünlük yaradıb.
Qiyabi Təhsilin Statistik Göstəriciləri (2022–2025)
| İl | Türkiyədə Qiyabi Təhsil Alan Tələbə | Xarici Vətəndaşlar (Azərbaycan) |
|---|---|---|
| 2022 | 380.000 | 7.800 |
| 2023 | 420.000 | 8.900 |
| 2024 | 470.000 | 10.300 |
| 2025 (proqnoz) | 510.000 | 12.000+ |
Bu məlumatlar göstərir ki, hər il təxminən 12-15% artım müşahidə olunur. Bu artım əsasən xarici tələbələrin və ikinci ixtisas almaq istəyən şəxslərin sayının artması ilə bağlıdır.
Fakültə və İxtisas Çeşidliliyi
Qiyabi təhsildə ən çox müraciət olunan ixtisaslar aşağıdakılardır:
- Hüquq və Dövlət İdarəçiliyi
- Psixologiya və Sosial iş
- Beynəlxalq Münasibətlər
- Kompüter və İnformasiya Elmləri
- İlahiyyat
- Biznes və İdarəetmə
- Maliyyə və Mühasibatlıq
- Rəqəmsal Marketinq və E-Ticarət
2025-ci ildə AUZEF və Anadolu Universitetində ilk dəfə olaraq “Dövlət Siyasəti və Təhlil”, “Süni İntellektin Hüquqi Tətbiqləri” və “İnnovativ Menecment Sistemləri” adlı yeni qiyabi ixtisaslar təqdim olunub.
Təhsil Haqqı və Digər Xərclər
Qiyabi təhsil ən əlverişli təhsil formalarından biridir. 2025-ci ildə illik təhsil haqqı ortalama 300-900 ABŞ dolları arasında dəyişir. Bu məbləğə dərs materialları, platforma xidmətləri və imtahan haqları daxil olur.
Əlavə olaraq:
- Qeydiyyat zamanı müraciət haqqı: 20-40 dollar
- İmtahan zamanı universitetə gediş-gəliş (illik 1-2 dəfə)
- Bəzi proqramlarda tələb olunan praktiki dərslərin xərci (opsional)
Qiyabi Təhsilin Tanınması və Diplomun Statusu
Türkiyədə qiyabi formada alınan diplomlar tam şəkildə rəsmi status daşıyır. Diplomlarda təhsil formasının (qiyabi və ya gündəlik) yazılması praktikada həyata keçirilmir. Bu o deməkdir ki, qiyabi təhsil alan şəxs də gündəlik tələbə kimi eyni hüquqa sahibdir.
Azərbaycan Respublikasında diplomun tanınması üçün Təhsil Nazirliyi vasitəsilə nostrifikasiya prosesi həyata keçirilir. Bu prosesdə əsas şərt diplomun Türkiyədə tanınan rəsmi universitetdən alınmasıdır. Qiyabi diplomlar da nostrifikasiya olunur.
Kimlər Üçün Uyğundur?
Qiyabi təhsil əsasən aşağıdakı kateqoriyalara uyğun gəlir:
- İkinci ixtisas əldə etmək istəyən şəxslər
- İşləyən və gündəlik dərslərə vaxtı olmayanlar
- Ailə məsuliyyəti daşıyan, lakin təhsilini davam etdirmək istəyənlər
- Xaricdə yaşayıb Türkiyədə təhsil almaq istəyənlər
- Aşağı büdcə ilə təhsil almaq istəyənlər
Qiyabi Təhsil və İş Həyatının Uğurlu Uyğunluğu
Türkiyədə qiyabi təhsil modeli, işləyən tələbələrin iş həyatından ayrılmadan təhsil almasına şərait yaradır. Bu baxımdan, xüsusilə 25 yaşdan yuxarı şəxslər arasında qiyabi təhsilə maraq sürətlə artır. 2025-ci ilin ilk altı ayında aparılan sorğulara əsasən, qiyabi tələbələrin 62%-i eyni zamanda tam və ya yarımştat işləyir. Bu göstərici distant və gündəlik təhsil alanlara nisbətən daha yüksəkdir.
İşlə təhsilin birləşdirilməsi üçün universitetlər dərs materiallarını əvvəlcədən platformalarda yerləşdirir və tələbəyə çevik öyrənmə imkanı yaradır. Bu, həm də praktiki biliklərin daha effektiv mənimsənilməsinə səbəb olur. Məsələn, marketinq sahəsində çalışan bir tələbə, dərhal öyrəndiyi nəzəri bilikləri öz iş mühitində tətbiq edə bilir. Bu, yalnız təhsil deyil, eyni zamanda peşəkar bacarıqların inkişafına da böyük təsir göstərir.
Qiyabi Proqramlarda Təcrübə və Sertifikatlaşma İmkanları
2025-ci ildə qiyabi təhsil sisteminə daxil edilən yeni yanaşmalardan biri də virtual təcrübə və onlayn sertifikatlaşdırma proqramlarıdır. Bu sistemlər tələbənin fiziki olaraq təcrübə keçməsinə ehtiyac olmadan tədris sahəsində təcrübə qazandırır. Məsələn, İstanbul Universiteti AUZEF “Sosial İş” ixtisası üzrə qiyabi tələbələr üçün yerli bələdiyyələrlə əməkdaşlıq çərçivəsində onlayn layihə əsaslı təcrübə sistemi yaratmışdır.
Eyni zamanda, tələbələrə əlavə bacarıqlar qazandırmaq məqsədilə paralel onlayn kurslar təklif olunur. Bu kurslar, qiyabi təhsil alanlara “Rəqəmsal Kompüter Bacarıqları”, “Peşə Etikası”, “Açıq Data Analizi” və “Təqdimat Texnikaları” kimi sahələrdə əlavə sertifikat almaq imkanı verir. Bu sertifikatlar diplomdan əlavə olaraq CV-də ciddi üstünlük yaradır və işəgötürənlərin diqqətini çəkir.
2025-ci ildə qiyabi təhsil Türkiyədə həm miqyas, həm də keyfiyyət baxımından ciddi irəliləyişlər əldə edib. Tədris proqramlarının müasirləşdirilməsi, ixtisas seçimlərinin genişləndirilməsi və rəqəmsal sistemlərin tətbiqi bu sahəni daha əlçatan və funksional edib. Azərbaycan vətəndaşları üçün isə bu model, sərfəli və çevik ali təhsil əldə etməyin ən real yollarından biridir. İxtisaslı kadr olmaq istəyən, lakin şəraitə görə universitetə getməkdə çətinlik çəkən şəxslər üçün qiyabi təhsil bir fürsətdir – və bu fürsət 2025-ci ildə daha geniş şəkildə təqdim edilir.
Ən Çox Verilən Suallar
1. Türkiyədə qiyabi təhsil nə deməkdir?
Qiyabi təhsil, tələbənin universitetdə gündəlik dərslərdə iştirak etmədən, yalnız müəyyən tarixlərdə imtahan və praktiki məşğələlər üçün universitetə gəldiyi təhsil modelidir. Tədris əsasən müstəqil şəkildə, bəzən distant platformalar üzərindən aparılır.
2. Qiyabi təhsil kimlər üçün uyğundur?
İşləyən şəxslər, ailə məsuliyyəti olanlar, başqa ölkədə yaşayanlar və ya ikinci ixtisas almaq istəyənlər üçün qiyabi təhsil ən uyğun model hesab olunur. Zaman və coğrafi sərbəstlik təklif edir.
3. Qiyabi təhsil distant təhsildən nə ilə fərqlənir?
Qiyabi təhsildə müəyyən tarixlərdə universitetə fiziki şəkildə getmək tələb olunur, distant təhsildə isə bütün proses onlayn həyata keçirilir. Qiyabi model daha çox ənənəvi tədrisə yaxındır.
4. Hansı universitetlər qiyabi təhsil təqdim edir?
İstanbul Universiteti AUZEF, Atatürk Universiteti, Sakarya Universiteti, Anadolu Universiteti və İstanbul Aydın Universiteti qiyabi təhsil təklif edən əsas ali məktəblər sırasındadır.
5. Qiyabi təhsil zamanı təcrübə proqramı varmı?
Bəzi ixtisaslar üzrə, xüsusilə sosial iş, pedaqogika və marketinq kimi sahələrdə praktikaya əsaslanan modullar tətbiq edilir. Bu təcrübələr virtual və ya yerli müəssisələrlə əməkdaşlıq şəklində həyata keçirilə bilər.
6. Diplomda qiyabi təhsil qeyd olunurmu?
Xeyr. Türkiyədə qiyabi və gündəlik təhsil üzrə verilən diplomlar arasında forma baxımından fərq olmur. Diplomda sadəcə proqramın adı və universitet qeyd olunur, təhsil forması göstərilmir.
7. Təhsil müddəti nə qədər davam edir?
Bakalavr proqramları 4 il, önlisans proqramları 2 il davam edir. Qiyabi formatda bu müddət dəyişməz qalır, lakin dərs saatları tələbəyə uyğunlaşdırılır.
8. Qiyabi təhsil üçün təhsil haqqı nə qədərdir?
Orta hesabla illik 300-900 ABŞ dolları arası dəyişir. Əlavə olaraq qeydiyyat haqqı və imtahan zamanı gediş-gəliş xərcləri ola bilər.
9. Azərbaycan vətəndaşları üçün qiyabi təhsil imkanı necədir?
Azərbaycanlılar attestatla imtahansız şəkildə qəbul ola bilərlər. Əksər universitetlər xarici tələbələr üçün sadələşdirilmiş elektron müraciət sistemi təqdim edir.
10. Qiyabi təhsil almış tələbələr üçün iş imkanları necədir?
Qiyabi təhsil işlə təhsili paralel aparmağa imkan verir. Təcrübə proqramları və əlavə sertifikatlar sayəsində tələbələr təhsillə yanaşı peşəkar bacarıqlarını da inkişaf etdirə bilirlər.
