\Son illər ərzində Azərbaycanın gənc nəsli üçün xaricdə təhsil imkanları daha əlçatan və müxtəlif formalarda mövcuddur. Bu çərçivədə, Türkiyə ilə olan akademik əməkdaşlıq öz yerini xüsusilə möhkəmləndirib. İndi Azərbaycanlı abituriyentlər yalnız beynəlxalq proqramlar deyil, həm də yerli göstəricilər əsasında Türkiyənin bir çox nüfuzlu ali təhsil müəssisələrinə qəbul şansı əldə edirlər.
Bu model, rəsmi təhsil nəticələrinin müəyyən edilmiş universitetlər tərəfindən tanınması əsasında qurulub. Yəni, abituriyentlər əlavə beynəlxalq imtahanlara daxil olmadan, Azərbaycan daxilində əldə etdikləri nəticələrlə Türkiyədə təhsil ala bilirlər.
Sistemin Mahiyyəti və Qəbul Yanaşması
Türkiyə universitetlərinə qəbul prosesi müxtəlif mərhələləri əhatə edir və hər bir universitetin öz daxili tələbləri mövcuddur. Lakin ortaq platformada bu sistem aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır:
- Akademik göstəricilərin – xüsusilə sonuncu illərin nəticələrinin və ümumi təhsil göstəricilərinin dəyərləndirilməsi.
- Sənəd təqdimatı və sənədlərin elektron yolla ötürülməsi.
- İxtisas seçiminin ballara uyğun aparılması.
- Əlavə motivasiya məktubu və bəzən müsahibə mərhələsinin tətbiqi.
Bu model, rəsmi dövlət xətti ilə, yəni hökumətlərarası razılaşmalar çərçivəsində qurulduğuna görə, tələbələr bir çox hallarda əlavə seçim üstünlüklərinə də malik olurlar.
Fakültə və İxtisas Seçimində Yönümlər
Türkiyə universitetləri geniş fakültə spektri təklif edir və Azərbaycanlı tələbələr üçün müəyyən ixtisaslar üzrə daha çox kontingent ayrılır. Aşağıda 2024-cü il üzrə qeyri-rəsmi müraciət statistikası və üstünlük verilən sahələr göstərilmişdir:
| Fakültə | Müraciət Prosentajı | Üstünlük Səbəbi |
|---|---|---|
| Tibb və Sağlamlıq | 32% | Keyfiyyətli klinik baza və reytinqlər |
| Hüquq və İctimai Elmlər | 18% | Regional hüquq sistemlərinə yaxınlıq |
| Texniki Mühəndisliklər | 24% | Laboratoriya infrastrukturu və stajlar |
| Psixologiya və Pedoqogika | 10% | Tətbiqi təcrübə və sosial yönümlülük |
| Beynəlxalq Münasibətlər | 8% | Geosiyasi mövqedə aktual ixtisaslaşma |
| Rəqəmsal Texnologiyalar | 8% | Startaplara açıq təhsil modeli |
Təhsil Müddəti və Təşkilati Quruluş
Əksər ixtisaslarda təhsil müddəti 4 ilə bərabərdir. Ancaq Tibb və Müəllimlik ixtisasları kimi sahələrdə bu müddət 5–6 ilə qədər arta bilər. Tədris ya türk dilində, ya da müəyyən hallarda tamamilə ingilis dilində həyata keçirilir.
Universitetlərdə bologna sistemi tətbiq olunur, kredit əsaslı tədris mexanizmi ilə tələbənin yükü və performansı izlənilir. Bəzi ali məktəblər isə artıq hibrid (əyanı+onlayn) tədris formasını da tətbiq edir.
Təhsil Haqqları və Yaşayış Şərtləri
Azərbaycanlı tələbələr, dövlət əsasında qəbul olunduqda aşağıdakı maliyyə çərçivəsində təhsil alırlar:
| Universitet Tipi | Tədris Dili | Təhsil Haqqı (İllik) | Yaşayış Gideri (aylıq) |
|---|---|---|---|
| Dövlət universiteti | Türk | 800 – 2.500 TL | 200 – 300 USD |
| Dövlət (ingilisdilli) | İngilis | 3.000 – 5.000 TL | 250 – 400 USD |
| Özəl universitet (endirimli) | Türk/İngilis | 3.000 – 8.000 USD | 300 – 500 USD |
Bəzi universitetlər yataqxana təklif edir, digərlərində isə tələbələr kirayə evlərdən və özəl yurtlardan istifadə edirlər.
Akademik Uyğunlaşma və Dəstək Xidmətləri
Türkiyə universitetləri xarici tələbələrin adaptasiyası üçün geniş spektrli xidmətlər təqdim edir:
- Beynəlxalq tələbə ofisləri qeydiyyat, viza, yaşayış və dərs prosesi ilə bağlı köməklik göstərir.
- Mentorluq və yönləndirici proqramlar yeni gələnlərə sistemə inteqrasiya üçün dəstək verir.
- Tələbə birlikləri və sosial fəaliyyətlər, həmçinin psixoloji xidmətlər də geniş yayılıb.
Diplomların Tanınması və Nostrifikasiya Prosesi
Türkiyədə təhsil alan Azərbaycan vətəndaşları üçün ən mühüm mərhələlərdən biri də təhsillərinin Azərbaycanda tanınmasıdır. Nostrifikasiya, yəni diplomun tanınması prosesi Təhsildə Keyfiyyət Təminatı Agentliyi (TKTA) tərəfindən həyata keçirilir. Prosesin uğurla tamamlanması üçün aşağıdakı sənədlər tələb oluna bilər:
- Diplom və əlavəsi (transkript)
- Təhsil müddəti haqqında arayış
- Tədris planı (kurrikulum)
- Təhsil aldığı universitetin akkreditasiya vəziyyəti
Məhz dövlət xətti ilə təhsil alanların diplomları, adətən, prioritetli və daha asan şəkildə tanınır, çünki bu sistem rəsmi qarşılıqlı anlaşmalar üzərində qurulmuş olur.
Təqaüdlər və Akademik Üstünlüklər
Türkiyədə dövlət dəstəyi ilə təhsil alan tələbələr üçün təqaüd proqramları geniş spektrdə təqdim olunur. Aşağıda əsas təqaüd növləri və onların təxmini şərtləri qeyd olunmuşdur:
| Təqaüd Növü | Aylıq Ödəniş (TL) | Kimlər Üçündür | Əlavə Dəstək |
|---|---|---|---|
| Türkiyə Bursları | 3.000 – 4.500 | Akademik göstəricisi yüksək olanlar | Yataqxana, sığorta |
| YTB Sosial Təqaüdü | 1.500 – 2.000 | Ailəsi gəlir səviyyəsi aşağı olanlar | Nəqliyyat |
| Universitet Daxili Təqaüd | 500 – 2.500 | Qəbul zamanı yüksək bal toplayanlar | Kitab ödənişi |
| TÖMER Dil Təqaüdü | 800 – 1.200 | Türk dilində təhsil alacaq tələbələr | Kurs xərcləri |
Bu təqaüdlər tələbənin təhsil müddətində maddi yükünü azaldır və təhsil keyfiyyətinə birbaşa təsir edir.
Azərbaycandan Müraciət Statistikası və Trendlər
Qeyri-rəsmi məlumata görə, 2023-cü ildə Azərbaycandan təxminən 3.200 tələbə bu model üzrə müraciət etmiş və onlardan təxminən 2.100 nəfəri müxtəlif dövlət universitetlərinə yerləşdirilmişdir. Ən çox seçilən şəhərlər bunlardır:
- İstanbul – 39%
- Ankara – 26%
- İzmir – 14%
- Konya və Bursa – 8%
- Digər şəhərlər – 13%
Maraqlıdır ki, son dövrlərdə texnologiya ixtisaslarına yönəli müraciət artımı müşahidə edilir.
Sosial İnteqrasiya və Mədəni Uyğunlaşma
Türkiyədə təhsil almaq yalnız akademik nailiyyətlərlə deyil, həm də fərdi inkişaf və mədəni uyğunlaşma ilə ölçülür. Dövlət xətti ilə təhsil alan tələbələrin çoxu üçün yeni mühitə adaptasiya prosesində ilk aylar həlledici rol oynayır. Universitetlər bu məqsədlə beynəlxalq tələbələr üçün oriyentasiya proqramları, mentorluq sistemləri və multikultural tədbirlər təşkil edirlər.
Azərbaycanlı tələbələr dil, adət-ənənə və həyat tərzi baxımından Türkiyə cəmiyyətinə daha asan uyğunlaşırlar. Bu da təhsillə yanaşı onların ictimai həyatına aktiv şəkildə qoşulmasına, tələbə birliklərində iştirak etməsinə və sosial bacarıqlarını inkişaf etdirməsinə şərait yaradır. İki qardaş ölkə arasındakı mədəni yaxınlıq, təhsilin yalnız bir akademik proses deyil, həm də şəxsi inkişaf və yeni üfüqlər qazanmaq üçün vasitəyə çevrilməsinə xidmət edir.
Azərbaycanlı gənclər üçün bu tipli təhsil modeli yalnız bir diplom imkanı deyil, həm də beynəlxalq təcrübə, yeni dil bacarıqları və karyera quruluşunda sərhədlərin aşılması deməkdir. Dövlət əsasında qurulan bu sistem təkcə akademik deyil, həm də sosial-mədəni inteqrasiyanı dəstəkləyir və regionda gənc intellektual təbəqənin inkişafına təkan verir.
Ən Çox Verilən Suallar
Bu, Azərbaycan daxilində əldə edilmiş təhsil nəticələrinin Türkiyə universitetləri tərəfindən qəbul edilməsi və tələbənin əlavə beynəlxalq imtahan vermədən ali məktəbə yerləşdirilməsidir.
Əsasən attestat, nəticə sənədi, şəxsiyyət sənədi, motivasiya məktubu və bəzən tövsiyə məktubu təqdim edilir. Universitetdən asılı olaraq əlavə sənədlər də tələb oluna bilər.
Türkiyə universitetlərində təhsil türk və ya ingilis dillərində təklif olunur. Dildə yetərlilik sertifikatı (TÖMER, IELTS, TOEFL) tələb oluna bilər.
Dövlət universitetlərində təhsil haqları çox aşağıdır (illik 800-2500 TL), özəl universitetlərdə isə daha yüksəkdir. Tədris dili, fakültə və statusa görə fərqlənir.
Bəli. Dövlət xətti ilə qəbul olunanlar Türkiyə Bursları, universitet daxili və sosial təqaüdlərdən faydalana bilərlər.
Bəzi universitetlər yataqxana təqdim edir. Digər hallarda tələbələr özəl yurtlar və ya kirayə evlərdə qalır. Bəzi təqaüdlər yaşayış dəstəyi də əhatə edir.
Bəli. Əgər universitet akkreditə olunubsa və təhsil müvafiq sahəyə uyğun həyata keçirilibsə, TKTA tərəfindən diplom nostrifikasiyası mümkündür.
Əksər hallarda sənəd əsaslı seçim aparılır, lakin bəzi universitetlər əlavə müsahibə və ya yazılı imtahan tətbiq edə bilər.
Fakültədən asılı olaraq 4 ildən 6 ilə qədər dəyişir. Mühəndislik və sosial ixtisaslar 4 il, tibb və müəllimlik isə 5-6 il davam edir.
Universitetlər mədəniyyət klubları, mentorluq proqramları və oriyentasiya tədbirləri ilə tələbələrin yeni mühitə inteqrasiyasını dəstəkləyir. Azərbaycanlılar üçün uyğunlaşma prosesləri ümumiyyətlə asan keçir.
