Rusiyanın müasir təhsil sahəsində distant və qiyabi formatlar cəmiyyətin ehtiyacları ilə səsləşən ən aktual istiqamətlərdən biri sayılır. Ənənəvi auditoriya dərsləri ilə müqayisədə, bu təhsil növləri fərqli coğrafiyalardan olan minlərlə insana eyni vaxtda bilik qazanmaq şansı verir. Texnologiyanın inkişafı və rəqəmsal resurslara çıxışın genişlənməsi tələbələrin fiziki olaraq universitetə gəlmək ehtiyacını aradan qaldırır, bununla da vaxt və resurs qənaəti təmin edilir. Son illərdə Rusiyanın ali məktəblərində distant və qiyabi təhsilə maraq artdıqca, universitetlərin təklif etdiyi proqramlar da müxtəlifləşir və ixtisas seçimi baxımından genişlənir.
Bu təhsil növlərinin inkişafı pandemiya dövründə xüsusilə nəzərə çarpdı və cəmiyyətin yeni reallıqlara uyğunlaşmasına şərait yaratdı. Rusiya hökumətinin təhsil siyasəti də bu sahəyə yönəlmiş investisiyaların artırılmasını və yeni texnoloji platformaların yaradılmasını prioritet kimi qarşıya qoyub. Artıq ölkənin ən nüfuzlu universitetləri, klassik tədrislə yanaşı, interaktiv onlayn dərslər və qarışıq (hibrid) təhsil modelləri təqdim edirlər. Bu proses təkcə Moskva və Sankt-Peterburq kimi böyük şəhərlərlə məhdudlaşmır; region universitetləri də müasir elektron təhsil resurslarından istifadə edərək, tələbələrə geniş imkanlar yaradır.
Qiyabi Təhsilin Struktur Xüsusiyyətləri
Qiyabi təhsil Rusiyada ali məktəb sisteminin uzun illərdir ki, ənənəvi formalarından biridir və xüsusən işləyən şəxslər üçün nəzərdə tutulur. Bu formatda tədris əsasən modul dərslər və müstəqil işlər üzərində qurulur. Semestrlər boyu tələbələr tədris materiallarını universitetin virtual platformalarından və ya çap vəsaitlərindən əldə edir, dərs müddətində özlərinin hazırladığı tapşırıqları təqdim edirlər. Müəyyən dövrlərdə isə tələbələr universitetə gəlib, imtahan sessiyalarında, praktiki məşğələlərdə və laboratoriya işlərində iştirak edirlər.
Rusiyanın qiyabi təhsil proqramlarında tələbələr daha çox özünə güvənən və vaxtını düzgün bölüşdürə bilən olmalıdırlar. Çünki bu formatda davamiyyət məcburiyyəti azdır, lakin özünüidarə və məsuliyyət xüsusilə önəmlidir. İmtahanların əksəriyyəti test və yazılı işlər formasında keçirilir, bəzi ixtisaslarda isə kurs işləri və ya layihələr də tələb olunur. Bu struktur həm tələbənin nəzəri bilik qazanmasına, həm də real bacarıqlarını inkişaf etdirməsinə imkan verir.
Distant Təhsilin Üstünlükləri və Potensialı
Distant təhsil Rusiyada, xüsusilə 2025-ci ildən etibarən, sürətlə böyüyən təhsil sektoruna çevrilib. İnternet üzərindən interaktiv tədris modulları, video dərslər və onlayn imtahanlar vasitəsilə tələbələr coğrafi məhdudiyyət olmadan yüksək səviyyədə təhsil ala bilirlər. Burada ən vacib üstünlük tələbənin istənilən yerdən, istənilən zamanda tədrisə qoşulmaq imkanının olmasıdır. Eyni zamanda, distant təhsil zamanı tələbə öz təhsil tempini özü seçir və dərsləri təkrar izləmək imkanı əldə edir.
Rusiya universitetləri müxtəlif istiqamətlər üzrə, xüsusilə iqtisadiyyat, informasiya texnologiyaları, hüquq və menecment sahələrində zəngin onlayn proqramlar hazırlayıb. Bəzi universitetlər beynəlxalq akkreditasiyalı diplomlar təqdim edir, bu da məzunların gələcəkdə xarici ölkələrdə də tanınmasına şərait yaradır. Beləliklə, distant təhsil yalnız Rusiya daxilində deyil, qlobal miqyasda da rəqabət qabiliyyətini artırır və tələbələrin karyera imkanlarını genişləndirir.
Tədris Proqramlarının Müqayisəli Analizi
2025-ci ildə Rusiya universitetlərində distant və qiyabi təhsil proqramlarının ən önəmli fərqlərini, təqdim olunan ixtisasların və tədris dillərinin müxtəlifliyini, eləcə də diplomların tanınması vəziyyətini əks etdirən cədvəl təqdim olunur:
| Universitet və Təhsil Forması | İxtisaslar | Təhsil Dili | Diplomun Statusu | Qəbul Tələbləri |
| Moskva Dövlət Universiteti (qiyabi) | İqtisadiyyat, Hüquq, Pedaqogika | Rus dili | Dövlət nümunəsi | Attestat, qiyabi imtahan |
| Yüksək İqtisadiyyat Məktəbi (onlayn) | İqtisad, İT, Menecment, Analitika | Rus, İngilis | Dövlət diplomu | Qəbul imtahanı, onlayn müsahibə |
| ProZnanie Universiteti (onlayn) | Marketinq, Dizayn, İT | Rus dili | Özəl sertifikat | Onlayn ərizə, testlər |
| Sinergiya Universiteti (qiyabi/onlayn) | Hüquq, Psixologiya, İdarəetmə | Rus dili | Dövlət diplomu | EGE/ORT, sənəd yoxlanışı |
| Digital Universitet (onlayn) | Data Science, UX/UI, Proqramlaşdırma | Rus, İngilis | Dövlət və beynəlxalq diplom | Portfolio, qəbul testləri |
Bu cədvəl seçim zamanı müxtəlif universitetlərin proqramlarına nəzər yetirmək və tələbələrin öz prioritetlərinə uyğun seçim etmələri üçün faydalı ola bilər. Əsas fərqlərdən biri, dövlət və ya özəl diplomların olması, təhsil dillərinin müxtəlifliyi və qəbul tələblərinin çevikliyidir.
Tarixi İnkişaf və Qlobal Təsir
Rusiyada distant və qiyabi təhsilin inkişafı ötən əsrin sonlarından etibarən dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən birinə çevrilmişdir. İlk dəfə 1990-cı illərdə teleşkola və veb əsaslı proqramlar vasitəsilə başlanılan bu yol, 2000-ci illərdə texnologiyanın sürətli inkişafı ilə tamamilə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Rəqəmsal platformaların tətbiqi və e-learning sektoruna qoyulan investisiyalar Rusiyanı regionun aparıcı distant təhsil ölkəsinə çevirdi.
Bu sahədə əldə olunan uğurlar beynəlxalq əməkdaşlıq və xarici tələbələrin cəlb olunması baxımından da böyük rol oynayıb. Artıq rus universitetlərinin onlayn proqramları MDB ölkələri və Avropa məkanında da tanınır, həmçinin Azərbaycandan olan tələbələr üçün əlavə imkanlar açılır. Təhsil bazarının böyüməsi və qlobal rəqabət, proqramların keyfiyyətinin artmasına və yeni istiqamətlərin yaradılmasına səbəb olur.
Tədris Prosesi və İnfrastruktur
Distant və qiyabi təhsil prosesində əsas diqqət tələbələrin müstəqil işləməsi və öyrənilən biliklərin tətbiqinə yönəlib. Müasir universitetlər LMS (Learning Management System) platformalarından, rəqəmsal kitabxanalardan, interaktiv seminar və müzakirələrdən, eləcə də onlayn laboratoriyalardan istifadə edir. Tələbə öz şəxsi kabineti vasitəsilə tapşırıqları qəbul edir, müəllimlər isə onlayn şəkildə suallara cavab verir, qiymətləndirmə və təlimat verir.
Qiyabi və distant təhsildə əsas fərqlərdən biri praktiki məşğələlər və imtahan sessiyalarının təşkili üsuludur. Qiyabi formatda tələbələr mütəmadi olaraq universitetə səfər etməli, distant formatda isə əsasən onlayn qaydada təhsil alırlar. Ənənəvi tədrisdən fərqli olaraq, bu təhsil növlərində tələbənin aktivliyi və özünü motivasiya etməsi xüsusi rol oynayır.
Qarşılaşılan Çətinliklər və Həll Yolları
Distant və qiyabi təhsilin yayılması ilə yanaşı, bu sahədə bəzi problemlər də özünü göstərməkdədir. Bəzi işəgötürənlər distant diplomlara tam etibar etmədiklərini bildirirlər, çünki praktiki bacarıqların dərəcəsi barədə şübhələr yaranır. Digər tərəfdən, texniki problemlər və zəif internet təminatı regionlarda təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilir.
Tələbələrin motivasiyasının qorunması və özünüidarə bacarığının formalaşdırılması da vacib məsələlərdəndir. Universitetlər bu istiqamətdə mentorluq proqramları, əlavə dəstək kursları və rəqəmsal resursların artırılması yolu ilə mövcud problemlərin həllinə çalışırlar. Eyni zamanda, dövlət səviyyəsində distant və qiyabi təhsilin akkreditasiyası və diplomların tanınması məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilir.
Seçim Zamanı Diqqət Yetirilməli Məhqamlar
Rusiya universitetlərində distant və qiyabi təhsil proqramı seçərkən bir neçə əsas meyara diqqət yetirmək lazımdır. Ən birinci məqam universitetin dövlət və ya beynəlxalq akkreditasiyasının olub-olmamasıdır. Yalnız akkreditə olunmuş ali məktəblərdən alınan diplomlar həm Rusiyada, həm də xaricdə rəsmi olaraq tanınır.
Tələbələr üçün proqramın məzmunu, tədris dilləri, tədris materiallarının əlçatanlığı və müəllim heyətinin ixtisası da əsas seçim kriteriyalarındandır. Qəbul zamanı müxtəlif imtahan və testlərin keçirilməsi, elektron portfolionun hazırlanması kimi mərhələlərdən keçmək tələb oluna bilər. Bu isə yalnız motivasiyalı və məqsədli tələbələrin uğurla təhsil almasına şərait yaradır.
Azərbaycanlılar üçün İmkanlar və Perspektivlər
Azərbaycanlı tələbələr üçün Rusiyada distant və qiyabi təhsil həm maddi, həm də praktiki baxımdan əlverişli sayılır. Rus dilinin yayğınlığı və tarixi əməkdaşlıq ənənələri bu proqramlara marağı artırır. Rusiya universitetlərində həm dövlət, həm də özəl distant proqramlar Azərbaycan vətəndaşları üçün açıqdır, bu isə müxtəlif ixtisaslar və təhsil səviyyələri üzrə seçim imkanını xeyli genişləndirir.
Məzun olduqdan sonra alınan diplomlar MDB məkanında, eləcə də Avropanın bir sıra ölkələrində rəsmi olaraq tanınır. Bir çox proqramlarda tələbələrin onlayn tədrisə qoşulması və qısa müddət ərzində praktikaya cəlb olunması mümkündür. Bütün bunlar Azərbaycanlı gənclərin dünya səviyyəsində rəqabət qabiliyyətli və müasir biliklərə sahib olmasına şərait yaradır.
Rusiyada distant və qiyabi təhsil formalarının yüksəlişi yeni təhsil reallıqlarını formalaşdırır və minlərlə gənc üçün daha çevik, əlçatan, keyfiyyətli bilik əldə etmək imkanı yaradır. Universitetlərin rəqəmsal resurslara keçidi və tədris proqramlarının müasirləşməsi tələbələrin fərdi inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır. İndiki dövrdə hər bir tələbə üçün coğrafi maneələrin aradan qaldırılması, iş və ailə ilə təhsili birləşdirmək imkanı xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Rusiya təhsil bazarının beynəlxalq səviyyədə artan nüfuzu və diplomların tanınması, Azərbaycanlı gənclərin xaricdə və ölkə daxilində uğurlu karyera qurmasına böyük dəstək verir. Qəbul zamanı universitet seçimi, proqramın strukturu və tədris dilləri kimi əsas məqamlar düzgün qiymətləndirildikdə, distant və qiyabi təhsil ən səmərəli bilik qazanma yollarından birinə çevrilir. Bütün bu imkanlardan düzgün istifadə edən tələbələr gələcəkdə həm peşəkar, həm də şəxsi inkişaf baxımından yüksək nailiyyətlər əldə edə bilərlər.
Ən Çox Verilən Suallar
Distant təhsil alanlar əsasən təhsil prosesini öz həyat tərzinə uyğun qurmaq və dünyanın istənilən yerindən dərslərdə iştirak etmək imkanına sahib olurlar. Həmçinin, əlavə yaşayış və nəqliyyat xərclərinə ehtiyac qalmır, bu isə tələbə üçün daha qənaətcil və sərbəst bir tədris mühiti yaradır.
Rusiya ali məktəblərinin akkreditasiyadan keçmiş proqramları əsasında verilən distant və qiyabi diplomlar ölkə daxilində tam hüquqludur və işəgötürənlər tərəfindən qəbul edilir. Lakin bəzi xarici ölkələrdə belə diplomların tanınması əlavə yoxlamalar və ya nostrifikasiya prosedurları tələb edə bilər.
Distant və qiyabi proqramlarda oxumaq üçün əsasən elektron ərizə göndərilir, şəxsi məlumatlar, əvvəlki təhsili təsdiqləyən sənədlər və zəruri hallarda motivasiya məktubu əlavə olunur. Magistraturaya qəbulda isə, çox vaxt dil bilikləri barədə sertifikatlar və şəxsi rezüme də tələb oluna bilər.
Bu formatlar xüsusən işlə yanaşı təhsil almaq, ailə həyatı ilə tədrisi birləşdirmək və ya coğrafi məhdudiyyətləri aradan qaldırmaq istəyənlər üçün uyğundur. Qiyabi proqramlar tələbədən ildə yalnız bir neçə dəfə universitetə gəlməyi tələb etdiyi üçün çox vaxt işləyən və ya başqa öhdəlikləri olan şəxslər tərəfindən seçilir.
2025-ci ildə Rusiyada distant bakalavriat üçün orta illik təhsil haqqı 1000-4000 avro, magistratura üçün isə 1500-5500 avro civarındadır. Qiyabi proqramlarda isə xərclər oxşardır və əlavə yaşayış xərclərinin olmaması səbəbindən ümumilikdə daha qənaətcil sayılır.
Ən böyük çətinliklərə tələbənin öyrənmə prosesində təklik hissi, motivasiya çatışmazlığı və praktiki dərslərin məhdudluğu daxildir. Həmçinin, texniki avadanlıq və sürətli internetə çıxışın zəruriliyi də bəzən maneə ola bilər.
Rusiyada tanınmış InternetUrok, Modern Humanitarian University və ITMO Universiteti kimi qurumlar həm yerli, həm də xarici tələbələr üçün onlayn və qiyabi proqramlar təqdim edirlər. Bu müəssisələr müxtəlif ixtisaslar üzrə müasir və innovativ tədris imkanları yaradır.
Azərbaycanlı tələbələr seçdikləri proqramın beynəlxalq akkreditasiyasına, tədris dilinə və diplomun Azərbaycanda tanınıb-tanınmamasına mütləq fikir verməlidirlər. Eyni zamanda, universitetin reputasiyası və təhsil haqqının ailə büdcəsinə uyğunluğu da önəmli rol oynayır.
Yaxın gələcəkdə tədris prosesinə daha çox rəqəmsal texnologiya, süni intellekt və virtual reallıq həllərinin tətbiqi nəzərdə tutulur. İnnovativ platformalar vasitəsilə interaktiv təlim və fərdi inkişaf imkanları genişlənəcək.
Bu təhsil formaları tələbələrə həm işlə, həm şəxsi inkişafla paralel təhsil almaq, dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan həmyaşıdlarla virtual əməkdaşlıq qurmaq və yeni texnologiyaları səmərəli istifadə etmək üçün şərait yaradır.
